ماه نو
04 تیر 1393 توسط توکلی
بسم الله الرحمن الرحیم
ماه نو ( رویت و اثبات هلال ماه در علم نجوم و فقه )
شیدا از آن شدم که نگارم چو ماه نو ابرو نمود و جلوه گری کرد و در ببست
موضوع رویت هلال از مسایل علمی و تخصصی و پیچیده ای است که به جهت خروج از ماه مبارک رمضان و ورود در ماه شوال و اعلام عید سعید فطر علاوه بر توجه خواص و متخصصان این رشته توجه همگان را به خود جلب می نماید و از آن دسته مسایلی است که علی رغم تبیین آن هنوز مورد کنکاش و کنجکاوی و سوال مردم مخصوصا در روز های آخرین ماه مبارک رمضان واقع می شود و این سوال و پیگیری و حتی گاهی شبهات وقتی بیشتر می شود و حتی در بعضی از اوقات جنبه سیاسی به خود می گیرد که اختلافی در بیان روز عید بین مراجع عظام به وجود آید
روشن شدن این مساله نه در این مختصر و نه در طولانی تر از آن نمی گنجد و افراد نباید با آن برخورد سطحی کنند و در تفهیم این مساله و تفهم و اطلاع بر آن بر متخصصین این موضوع خرده گیرند چراکه نمی شود تخصصی را که با مشقات بسیار در طول چندین سال تحقیق و پژوهش و تجربه علمی و عملی به دست می آید در ظرف چند روز و چند مساله بیان کرد و دیگران هم متوجه شوند لذا خوب است در اینگونه مسایل به خبرگان و عالمان و دانشمندان این علم مانند سایر علوم تخصصی اعتماد کرد و بنا را بر تقلید عقلانی و شرعی گذاشت
مرحوم حاج آقا رضا همدانی از فقهای بسیار شهیر و خبیر در تاریخ شیعه و از مراجع بزرگوار نجف و از بهترین شاگردان مرحوم شیخ انصاری رحمة الله علیهما می فرماید: اجتهاد این است که با سوزنی بر بالای قله ای چاهی حفر کنی تا به آب برسی.
سیدنا الاستاد مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه راجع به خود می فرمودند: من در مدت تحصیل در بلدۀ طیّبۀ قم،در طول شبانه روز فقط پنج ساعت برای خودم داشتم نه بیشتر وبقیّۀ اوقاتم همه صرف درس وبحث ومطالعه وتحقیق می شد.این پنج ساعت که برای من می ماند، هم برای نماز وعبادت بود وهم برای غذا وخواب! حتّی نمی رسیدم رختخوابم را پهن کنم،همین قدر که آن را از جا بلند کنم ،فرصت نبود! یعنی مجموع خواب واستراحت وتناول غذا ونماز وعبادت ایشان ، پنج ساعت بوده وبا توجّه به این که ایشان به نوافل ونماز جماعت مقیّد بوده اند،دیگر چقدر برای استراحت باقی می ماند؟! (نور مجرد،ص 70)
بارها می فرمودند: رفقا من چند برابر سنّم از خودم کار کشیده ام.
دختر علامه طباطبايى رحمة الله علیه نقل مى كند: پدرم مى گفت: وقتى در نجف بودم ، يك معلم رياضى پيدا كرده بودم كه فقط يك بعد از ظهر وقت تدريس داشت ، من يك بعد از ظهر از اين سوى شهر به آن طرف شهر مى رفتم ، وقتى به مكان مورد نظر و جلسه ى استاد مى رسيدم ، به دليل گرماى زياد و پيمودن راه طولانى ، آن قدر لباس هايم خيس عرق بود كه همان طور با لباس ، داخل آب حوض مى رفتم و در مى آمدم و بعد تنها يك ساعت نزد آن استاد رياضى ، درس مى خواندم
به هوس راست نیاید به تمنا نشود که در این راه بسی خون جگر باید خورد
اما سعی می شود با بیانی نه چندان علمی مختصری راجع به این مساله صحبت کرد و گفت:
موضوع رویت هلال دارای دو جنبه نجومی و شرعی است که هر یک از این دو، حوزه تخصصی خاص خود را دارد و هر دو در جای خود حائز رتبه و اهمیت هستند و داده های ایندو گاهی به هم مرتبط و گاهی اصلا به یکدیگر ارتباطی ندارند و نمی شود نتیجه یکی را در دیگری به طور مطلق دخالت داد و پذیرفت.
بسیاری از شبهات و سوالاتی که طرح و پرسیده می شود برای این است که ما بین موضوعات و مسایل علوم با یکدیگر خلط می کنیم و به جهت عدم تخصص و آگاهی و اطلاع علمی نمی توانیم بین ایندو فرقی گذاریم
امروزه این مساله در دنیای علم و پیشرفته جای زیادی پیدا کرده به طوریکه می بینیم حتی در تخصص های پزشکی بین متخصص قلب کودک با قلب بزرگسال فرق است و دو رشته جدا و متخصصان در هر رشته حق دخالت در دیگری را ندارند با اینکه از نظر ما قلب قلب است و کوچک و بزرگ ندارد
با توجه به این امر معمولا در امر رویت هلال، ابتدا کار در بخش نجومی آن و توسط کارشناسان، منجمان و رصدگران آغاز می‌شود. با خاتمه یافتن رصد و بدست آمدن نتایج و تحلیل‌ها، وظیفه و ماموریت این بخش از رویت هلال به پایان می‌رسد و پس از آن نوبت به بخش فقهی و شرعی خواهد رسید تا با مقایسه نتایج حاصل از رصد با ضوابط شرعی، بتوان در مورد ورود و یا عدم ورود به ماه قمری جدید اظهارنظر نمود. توجه به این نکته لازم است که حرف آخر را در زمینه رویت هلال و اثبات ماه قمری احکام شرعی می‌زند و نه قواعد نجومی. دلیل هم آن است که اصولا ما رویت هلال را انجام می‌دهیم تا بتوانیم برخی فرائض دینی نظیر روزه ماه رمضان، عید فطر، حج و دیگر فرائض و شعائر دینی را در زمان خود به انجام برسانیم. بنابراین لازم است که برای انجام این اعمال مذهبی، ببینیم شرع مقدس چه حکمی و چه روشی را برای اثبات اول ماه و واجب شدن زمان تکالیف مقرر داشته است.
به عبارت دیگر رویت هلال گاهی موضوع است برای احکام علمی و نجومی که حرف آخر را علم نجوم می زند و گاهی موضوع است برای احکام شرعی و فقهی که دیگر اینجا عرصه اظهار نظر فقه و شرع و متخصصان این رشته است و همانطور که در فرع قبل متخصصان شرع تابع متخصصان نجوم می شود اینجا متخصصان نجوم باید تابع حکم شرع و متخصصان آن باشند.
نکته مهم دیگری که در این رابطه وجود دارد، این است که ممکن است در برخی موارد، نتیجه کار رصدگران منجر به رویت هلال بشود که بر این مطلب و کشف آنها احکام نجومی مترتب می گردد و در جای خودش ارزشمند می باشد اما این رویت در اثبات و بارکردن احکام شرع راهبردی ندارد چرا که نحوه و چگونگی رویت انجام شده، حجت شرعی لازم برای ورود به ماه قمری جدید را ندارد .
به عنوان مثال فرض کنید گروهی از رصدگران موفق شوند هلال ماه را فقط با استفاده از ابزاری مانند دوربین دوچشمی و یا تلسکوپ رویت نمایند. این رصد از نظر نجومی کاملا صحیح بوده و خدشه‌ای بر آن وارد نیست اما چنانچه بر اساس نظر فقهی مراجع عظام، اثبات اول ماه تنها در صورت رویت شدن هلال با چشم عادی صورت پذیرد، آنگاه آن رویت با ابزار نمیتواند حجت شرعی لازم برای آغاز ماه قمری را فراهم آورد. و یا در مثالی دیگر، چنانچه رصدگران موفق شوند با استفاده از دوربین های پیشرفته امروزی و نرم افزارهای پردازش تصویر، از آسمان عکس بگیرند و هلال ماه را در عکس آشکار کنند اما موفق نشوند با چشم عادی و یا ابزار رصدی هلال را رویت نمایند؛ این فعالیت هرچند از نظر نجومی و فنی قابل قبول و صحیح و ارزشمند است اما از نظر شرعی، دیدن هلال یک حکم دارد و دیدن عکس هلال حکمی جداگانه ای که اثبات ماه و اعلان مثل عید فطر فقط و فقط بر اساس رویت بدون ابزار و با چشم عادی مترتب است و در این صورت می توان حکم به خروج از ماه رمضان و دخول در ماه شوال کرد.
حال اینکه ماه ماه است مهم دیدن است چه با چشم چه با دستگاه و ابزار و یا اینکه سابق این وسایل نبوده یا حرف های غیر تخصصی دیگر مطالبی است که باید در جای خودش و در یک جایگاه علمی و تخصصی بحث شود و افرادی حق اظهار نظر دارند که در این رشته تحصیل و آموخته ای داردند
متاسفانه این عادت خوبی نیست که در هر زمینه ای بدون تخصص و تعهد اظهار نظر کرد و مطلبی را بر زبان آورد
در روایت است که وارد شده روزى دو كودك خردسال هر كدام خطى نوشته بود و براى داورى در ميان آنها و انتخاب بهترين خط به حضور امام حسن علیه السلام رسيدند، على عليه السلام كه ناظر اين صحنه بود فورا به فرزند خود فرمود: يا بنى انظر كيف تحكم فان هذا حكم و الله سالك عنه يوم القيامه
( فرزندم درست دقت كن چگونه داورى مىكنى و نظر می دهی زيرا اين خود يك نوع قضاوت است و خداوند روز قيامت درباره آن از تو سوال مىكند. )
آنگوی که طاقت جوابش داری گندم نبری به خانه چون جو کاری
اللهم صل علی محمد و آل محمد
العبد: شیخ محمد شاهرخ
