بسم الله الرحمن الرحیم

بر مرکب إرادت ( سیره اولیای الهی در زیارت سیدالشهدا علیه السلام با پای پیاده )

آنچه در راه طلب خسته نگردد هرگز پای پر آبله و بادیه پیمای من است

در كتاب «إقبال»، سيّد بن طاووس با إسنادش به أبى‏جعفر طوسى، و او با إسنادش به امام حسن عسكرى عليه السّلام روايت مى‏كند كه آن حضرت فرمودند:

(نشانه‏هاى مؤمن پنج چيز است: اوّل: نماز پنجاه و يك ركعت (واجب و نافله در طول شبانه روز). دوّم: زيارة اربعين حضرت سيّدالشّهداء عليه السّلام. سوّم: انگشتر در دست راست نمودن. چهارم: پيشانى بر خاك گذاردن. پنجم:بلند گفتن بسم‏الله الرّحمن الرّحيم در نمازهاى جهريّه (صبح، مغرب و عشاء)

بسم الله الرحمن الرحیم

بر مرکب إرادت ( سیره اولیای الهی در زیارت سیدالشهدا علیه السلام با پای پیاده )

آنچه در راه طلب خسته نگردد هرگز پای پر آبله و بادیه پیمای من است

در كتاب «إقبال»، سيّد بن طاووس با إسنادش به أبى‏جعفر طوسى، و او با إسنادش به امام حسن عسكرى عليه السّلام روايت مى‏كند كه آن حضرت فرمودند: عَلاماتُ المؤمنِ خَمسٌ: صَلَواتُ إحدى و خَمسينَ، و زيارةالأربعينَ، والتَّخَتُّم بِاليَمينِ، و تَعفيرُ الجَبينِ، و الجَهْرُ بِبسم اللهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ. (إقبال الأعمال، ج 3، ص 100)

(نشانه‏هاى مؤمن پنج چيز است: اوّل: نماز پنجاه و يك ركعت (واجب و نافله در طول شبانه روز). دوّم: زيارة اربعين حضرت سيّدالشّهداء عليه السّلام. سوّم: انگشتر در دست راست نمودن. چهارم: پيشانى بر خاك گذاردن. پنجم: بلند گفتن بسم‏الله الرّحمن الرّحيم در نمازهاى جهريّه (صبح، مغرب و عشاء)

غیر ازعشق و محبت، که پای زائر را پیاده به مرقد امام حسین‏علیه السلام می‏کشاند و رنج ‏سفر و خوف و خطر را به جان می‏خرد، پیاده روی برای زیارت سید الشهدا، ثواب بسیار دارد و مورد تاکید پیشوایان دین است.

سنت پياده‌روي روز اربعين حسيني بنا به اقوالي در زمان ائمه هدي علي رغم ظلم و جور و خفقان حكام وقت انجام مي‌شده است. در سال ۶۱ هجري عبدالله جابر انصاري از ياران پيامبر و امیر المومنین علیهما السلام نخستين كسي بوده كه اين كار را انجام داده است اما بنيان‌گذار اصلي اين حركت كه تاكنون دوام دارد كسي نيست جز شيخ انصاري رحمة الله علیه.

ايشان اين حركت را به عنوان رسم و نمادي براي شيعيان معرفي كرد اما پس از مدتي به فراموشي سپرده شد ولي در نهايت توسط شيخ ميرزا حسين نوري صاحب کتاب گرانسنگ مستدرک وسایل الشیعه مجددا احيا شد و به عنوان رسم و سنتي نيكو در ميان شيعيان نشر يافت.

اين عالم بزرگوار اولين بار در عيد قربان به پياده‌روي از نجف تا كربلا اقدام كرد كه ۳ روز در راه بود و حدود ۳۰ نفر از دوستان و اطرافيانش وي را همراهي مي‌كردند، محدث نوري از آن پس تصميم گرفت، هر سال اين كار را تكرار كند، ايشان آخرين بار در سال ۱۳۱۹ هجري با پاي پياده به زيارت حرم اباعبدالله حسين علیه السلام رفتند.

اين اقدام زمينه ساز پياده روي بسياري از عاشقان اهل‌بيت و امام حسين علیه السلام شد. در راستاي انجام اين مراسم معنوي و روحاني برخي از علما و حتي مراجع تقليد نيز با پاي پياده به كربلا سفر كردند.

در آخرین سفرش به کربلا، به دلیل گرمای شدید هوا، غذاها فاسد شده بودند. شیخ میرزا «حسین نوری» و دیگر همراهانش همگی به دلیل خوردن غذای فاسد مسموم شدند. پس از بازگشت از زیارت به نجف، بر اثر بیماری شدید، در شب چهارشنبه 27 جمادی الثانی 1320 هجری دار فانی را وداع گفت و در حرم أمیرالمؤمنین علی علیه السلام دفن گردید.
هفت سال بعد نیز همسر مکرمه وی درگذشت. هنگامی که خواستند او را در کنار حضرت آیت الله العظمی شیخ میرزا «حسین نوری» دفن کنند، نبش قبر کردند و دیدند که جسد شیخ سالم و تازه است، گویا تنها چند ساعت از مرگ وی می گذرد.

از جمله افرادی که موفق به زیارت به پای پیاده بوده مرحوم ميرزا جواد آقا ملكي تبريزي يكي از اولیای الهی و عرفای بالله و از مراجع عاليقدر جهان تشيع است كه بارها با پاي پياده از عتبه علويه، رهسپار عتبه حسيني شده است.
ايشان درباره مراقبه و بزرگداشت روز اربعين حسيني مي‌گويند: به هر روي بر مراقبه كننده لازم است كه بيستم صفر (اربعين) را براي خود روز حزن و ماتم قرار داده بكوشد كه امام شهيد را در مزار حضرتش علیه السلام زيارت كند، هر چند تنها يك بار در تمام عمرش باشد، چنانكه حديث شريف، علامت‌هاي مؤمن را پنج امر ذكر كرده است: ۵۱ ركعت نماز در شبانه روز، زيارت اربعين، انگشتر در دست راست كردن، پيشاني بر خاك گذاشتن و بلند بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‏ گفتن در نمازها.

امام صادق علیه السلام نيز درباره ثواب زيارت امام حسين علیه السلام با پاي پياده مي‌فرمايد: كسى كه با پاي پياده به زيارت امام حسين برود، خداوند به هر قدمى كه برمى‏دارد يك حسنه برايش نوشته و يك گناه از او محو مى‏فرمايد و يك درجه مرتبه‏اش را بالا مى‏برد، وقتى به زيارت رفت، حق تعالى دو فرشته را موكل او مى‏‌فرمايد كه آنچه خير از دهان او خارج مي‌شود را نوشته و آنچه شر و بد است را ننويسند و وقتى برگشت با او وداع كرده و به وى مى‏‌گويند: اى ولىّ خدا! گناهانت آمرزيده شد و تو از افراد حزب خدا و حزب رسول او و حزب اهل‌بيت رسولش هستي، به خدا قسم! هرگز تو آتش را به چشم نخواهي ديد و آتش نيز هرگز تو را نخواهد ديد و تو را طعمه خود نخواهد كرد. (المزار، شیخ مفید، ص30)

یکی از زائران همیشگی امام حسین‏ علیه السلام که هر ماه آن حضرت را زیارت می‏کرده، به خاطر پیری و ناتوانی، یک بار نتوانست برود. نوبت بعد که پیاده پس از چند روز راهپیمایی به ‏حرم می‏رسد و سلام می‏دهد و نماز زیارت می‏خواند، در خواب، آن حضرت را می‏بیند که به وی می‏گوید:چرا به من جفا کردی، تو که نیکوکار بودی… (همان، ص 16)

این شدت عنایت ائمه ‏را به زائر پیاده می‏رساند. معاویة بن وهب از اصحاب امام صادق علیه السلام است، می‏گوید:
خدمت آن حضرت رسیدم. در مصلای خود در خانه‏اش نشسته بود و پس از نماز با خداوند راز و نیاز می‏کرد. از جمله- در دعا نسبت به زائران قبرحسین‏ علیه السلام می‏گفت:  خدایا زائران قبرحسین را بیامرز، اینان که در این راه، پول خرج می‏کنند، بدنهای خود را دراین راه در معرض خطر قرار می‏دهند… خدایا رحم کن بر چهره‏هایی که آفتاب، رنگ آنها را تغییر داده، صورتهایی که متوجه قبراباعبدالله است، چشمهایی که در محبت ما اشک ‏می‏ریزد… خدایا این جانها و بدنها را به تو می‏سپارم، تا کنار حوض کوثر به هم برسیم…( همان، ص 52)

این سنت زیارت پیاده، از زمان ائمه علیهم السلام بوده و تا کنون نیز ادامه دارد و اجر بیشماری برای ‏آن نقل شده است. فاضل دربندی می‏نویسد: این پیاده بودن، یا به جهت فقیربودن زائراست که نشان می‏دهد این زیارت، برخاسته از شوق و محبت است، یا به جهت آنست که ‏زائر، خود را در برابر سلطان اقلیم جوانمردی و خورشید سپهر عصمت و شهادت کوچک ‏می‏شمارد و در راه او، رنج ‏سفر پیاده را بر خود هموار می‏کند و هر دو ارزشمند است.( اسرارالشهادة، ص136)

در عراق، از سالها پیش چنین رسم است که هیئتها، دسته‏ها و کاروانهایی کوچک یا بزرگ، درایام خاصی از بصره، بغداد وعمدتا از نجف، برای زیارت کربلا پیاده حرکت‏می‏کنند. به ویژه درایام زیارتی خاص مثل نیمه شعبان، اول رجب، ایام عاشورا و اربعین ‏بیشتر و پرشکوه تر است و اغلب، راه کنار ساحل فرات را انتخاب می‏کنند که از نجف تا کربلا 18 فرسنگ است و چند روز طول می‏کشد. دراین کاروانهای زیارتی پیاده، علمای ‏بزرگ هم شرکت می‏کردند، همچون میرزای نایینی، آیة الله کمپانی، سید محسن امین، وبسیاری ازعلمای معاصر. دراین مسیر، دیدار با عشایر و فعالیتهای تبلیغی هم انجام ‏ی‏گرفت و شعارهایی هم مطرح می‏شد و روضه‏خوانی برگزار می‏گشت.

سیدنا الاستاد حضرت علامه طهرانی رحمة الله علیه از زمره کسانی بودند که همراه عده ای از اولیای الهی و بزرگان از وادی علم و معرفت موفق به زیارت پیاده ابی عبد الله الحسین علیه السلام بودند خود دراینباره می فرمایند:

در هر دو سفر، حقير در معيّت حضرت آية الله حاج شيخ عبّاس قوچانى أفاضَ اللهُ علينا مِن رَحَماتِه و بركاتِه بودم، و ايضاً جناب محترم آية الله مرحوم حاج شيخ حسنعلى نجابت شيرازى و جناب محترم حجّة الإسلام و المسلمين آقاى حاج سيّد محمّد مهدى دستغيب شيرازى اخوى كوچكتر مرحوم شهيد دستغيب همراه بودند؛ و در سفر دوّم نيز يكى از طلّاب آشنا با آية الله قوچانى به نام سيّد عبّاس يَنگَجى و يك نفر از ارادتمندان ايشان كه از رجال و معاريف طهران بود مصاحبت داشتند.

توضيح آنكه اين رَجُل معروف كه حقّاً مردى با صفا و پاكدل و عاشق خاندان ولايت است و الحَمد لِلّه هم اينك در قيد حيات است، در نجف اشرف كه به عنوان زيارت تشرّف حاصل نموده بود، به فقيد سعيد آية الله حاج شيخ عبّاس گفته بود: من ميخواهم يك روز لباس عملگى در تن كنم و در آن هنگام كه رواقها را چوب بست نموده و مشغول تعمير و گچكارى و آينه كارى بودند، در ميان عمله‏ها بطور ناشناس وارد و مشغول كار شوم، از صبح تا به غروب آفتاب.

آية الله حاج شيخ عبّاس كه وصىّ رسمى مرحوم قاضى در امر طريقت و اخلاق و سلوك إلى الله هستند، وى را از اين عمل منع كردند و فرمودند: شما يك مرد معروف و سرشناسى هستى، و اين كار زيبا و نيكو را هر چه هم پنهان كنى بالاخره آشكارا خواهد شد و بر سر زبانها خواهد آمد؛ آنگاه غرور و عُجبى كه احياناً براى شما اين عمل به بار مى‏آورد چه بسا ضررش بيشتر از منافع اين عمل پسنديده باشد. و من اينطور صلاح مى‏بينم كه شما به عوض اين نيّت خير، اينك كه ايّام زيارتى مخصوصه نيمه شعبان است پياده با ما به كربلا مشرّف شويد! اين كار را كسى نمى‏فهمد؛ تازه اگر هم بفهمد، مثل آن عمل سرو صدا ايجاد نمى‏كند و عواقب وخيم روحى براى شما ندارد (روح مجرد، ص: 23)

در ایام حکومت بعثیها، این پیاده رویهای پر شکوه، آن هم از طریق جاده غیر رسمی‏ کنار فرات، رنگ مبارزه و مخالفت با رژیم عراق هم به خود می‏گرفت و یک بار هم در ایام ‏اربعین حسینی در سال 1397 ه.ق به درگیریهای سخت میان نیروهای بعثی با انقلابیون ‏شیعه و کاروانهای زیارتی در طول راه و در حرم اباعبدالله الحسین‏ علیه السلام انجامید و کشته‏ها ومجروحان بسیاری داد، و به‏«اربعین خونین‏» معروف شد. (انتفاضة صفرالاسلامیه)

اللهم صل علی محمد و آل محمد

نویسنده: استاد ارجمند حجه الاسلام و المسلمین شیخ محمد شاهرخ